- پسته با نام علمی Pistacia vera از خانواده (Anacardiaceae) تنها گونه کشت شده به طور گسترده در بین یازده گونه پسته است. این گونه از سه تا چهار هزار سال قبل در ایران رشد کرده است. حدود یک دهه عارضه اضمحلال پوست استخوانی پسته (Endocarp Lesion) به عنوان عامل خسارت زای شدید در باغات پسته ایران به ویژه استان کرمان که قطب اصلی پسته جهان است شناخته شده است. این عارضه در ارقام کرمان و ترابونلا در کالیفرنیا آمریکا نیز گزارش شده است؛ که در آن جا به عنوان Styler End Lesion نامیده می شود. در استرالیا نیز مشابه این اختلال فیزیولوژیکی بدون عامل خسارت زای خارجی گزارش شده است. تا کنون این اختلال در ارقام اوحدی (فندقی)، اکبری، پوست خرمایی و پوست پیازی (بیاضی) در استان کرمان، رقم آق پسته در استان قزوین و عباسعلی در دامغان گزارش شده است.
علایم عارضه اضمحلال پوست استخوانی (Endocarp Lesion):
- این عارضه از نیمه اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر خرداد ماه ادامه پیدا می کند. علائم عارضه در طول دوره رشد خوشه پسته تغییر می کند. در اوایل مرحله تشکیل اندوکارپ، سیاه شدن اندوکارپ از نوک میوه شروع می شود و تا دو سوم طول آن ادامه پیدا می کند؛ سپس قسمت داخلی اندوکارپ سفید در حالی که حاشیه بین منطقه سالم و آلوده قهوه ای می شود. پس از آن پوست سبز میوه به رنگ قهوه ای تیره درآمده و نکروز می شود. در نهایت پس از مدتی میوه چروکیده شده و از خوشه می افتد. زمانی که اندوکارپ سخت شد و لپه ها شروع به رشد کردند در میوه های آلوده، اندوکارپ نرم و انعطاف پذیر و لکه های تیره ای روی پوست سبز بیرونی ظاهر می شود.
بررسی علت عارضه:
- بعضی کارشناسان و کشاورزان عقیده دارند که این عارضه مربوط به عوامل بیماری زاست و عده ای معتقدند که سوء مدیریت و و عوامل محیطی علت این عارضه می باشد. در اوایل محققان بر این باور بودند که این عارضه نتیجه حمله آفت (Leptoglossus clypealis) و آنزیم های ترشح شده از نیش آن به میوه است. ولی بعد مشخص شد که عوامل ایجاد کننده عارضه مذکور مربوط به هیچ آفتی از پسته نیست. مطالعه در مورد نقش سن های خسارت زای پسته مانند .Lygaeus panderus, Apodiphus amygdali, Brachynema spp و .Acrostenum spp نشان داده است که هیچ یک از این گونه ها قادر به ایجاد چنین علائمی روی میوه های پسته نیستند و علائم تغذیه این حشرات روی میوه با علایم عارضه اضمحلال پوست استخوانی متفاوت است.
- تحقیقات انجام شده تا کنون وجود هیچ باکتری، قارچ و یا حتی ویروسی را از میوه های آسیب دیده گزارش نکرده است. بررسی های عینی و مقایسه ای در مورد شرایط اقلیمی مانند یخبندان بهاره، نوسانات دمایی (تفاوت دمای روز و شب)، نیاز دمایی روزانه برآورده نشده، تگرگ، کپک و حتی خسارت گرمای تابستان نیز نشان داده است که تمامی آنها علائمی کاملاً متفاوت از علائم این عارضه ایجاد می کنند.
- صدر و همکاران (۱۳۹۹) روی عوامل بیماری زای احتمالی بروز این عارضه بررسی هایی انجام دادند و قارچ های Ulocladium sp. Penicillium sp. Verticillium sp و .Fusarium sp از نمونه ها جدا شد. قارچ های مذکور در آزمایشگاه روی خوشه پسته محلولپاشی شدند. نتایج نهایی نشان داد که هیچ یک از قارچ های مذکور علائمی مشابه علائم عارضه مذکور را ایجاد نکردند. این قارچ های جدا شده اغلب ساپروفیت و خاکزاد هستند که به وفور در باغ ها دیده می شوند که می توانند تحت تأثیر عوامل مختلف مانند عملیات خاکورزی، انتقال خاک توسط قطرات باران و باد به شاخه های درختان منتقل شوند. لذا در این تحقیق نقش این عوامل قارچی در توسعه عارضه اضمحلال پوست استخوانی رد شد.
- صدها مقاله در مورد نقش کلسیم و اثرات آن بر اختلالات فیزیولوژیکی میوه و سایر اندام های گیاه موجود است که بیشتر آنها مربوط به اختلالات مختلف در میوه سیب مانند لکه تلخ و لکه چوب پنبه ای، پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی، هندوانه و فلفل، قلب سیاه کلم و همچنین ترک خوردن میوه گیلاس و آلو مربوط می شود.
- گرچه تا کنون در پسته گزارش علمی مبنی بر اثربخشی مستقیم کلسیم روی خوشه های پسته مبتلا به عارضه اضمحلال پوست استخوانی وجود ندارد اما محمودی میمند (۱۳۸۵) بیان کرده است سختی اندوکارپ پسته به قابلیت دسترسی میوه به عنصر کلسیم (Ca) بستگی دارد. همچنین اذعان داشته اند از آنجایی که تعرق گیاه تعیین کننده جذب و حرکت کلسیم از ریشه تا اندام های انتهایی نظیر میوه ها است، لذا جذب کلسیم از ریشه درختان پسته کارآمد نیست. در شرایط کمبود کلسیم، به دلیل اینکه میزان تعرق برگ بیشتر است لذا مقدار کلسیمی که به میوه ها منتقل می شود کمتر از مقداری است که به سمت برگ ها حرکت می کند. در چنین شرایطی کمبود کلسیم در برگ ها قابل تشخیص نیست در حالی که مقدار آن در میوه ها پایینتر از مقداری است که برای سخت شدن اندوکارپ نیاز دارند.
- تحقیقات دیگر در منطقه انار و رفسنجان نیز نشان داد که هیچ عامل زنده ای نظیر قارچ با بروز این عارضه در ارتباط نیست ولی عوامل غیرزنده ای مانند شوری خاک، نسبت کلسیم به منیزیم در خاک، ویژگی های خاک، غلظت منیزیم میوه از مهم ترین عوامل تاثیرگذار در این عارضه هستند.
- افزایش دمای هوا، کم آبی و شوری آب، کاهش بارندگی و برداشت بی رویه آب از سفره های آب زیرزمینی از عوامل مهمی هستند که باعث افزایش غلظت منیزیم و در نتیجه بروز کمبود کاذب کلسیم در باغ های پسته رفسنجان می شود.
- در مطالعاتی دیگر میزان تاثیر عناصر کلسیم، منیزیم، آهن، روی، منگنز و مس در کاهش این عارضه بررسی شد. نتایج نشان داد که میزان مناسب مجموعه این عناصر در گیاه، باعث کاهش این عارضه می شود ولی بیشترین میزان تاثیر به ترتیب مربوط به میزان مناسب کلسیم، مس و منیزیم بود. نتایج تحقیقات ادیب فر و همکاران (۱۳۹۰) نشان داده است که محلولپاشی کلرید کلسیم (CaCl۲) اوایل اردیبهشت ماه در کاهش این عارضه (از ۲۰ درصد به ۲ درصد) بسیار موثر است. نتایج نشان داد این محلولپاشی تاثیری در محتوای کلسیم برگ ها ندارد ولی در کنترل عارضه اضمحلال پوست استخوانی در طول مرحله رشد میوه بسیار کارآمد است. سجادیان و حکم آبادی (۱۳۹۰) نشان دادند که این مشکل با کاربرد ۴۰ تا ۵۰ تن گچ در هکتار در اسفند ماه همراه با محلولپاشی کلسیم در طول دوره رشد سریع اندوکارپ کاهش خواهد یافت.
- با توجه به مطالب فوق می توان نتیجه گیری کرد که مهم ترین عامل در بروز عارضه اضمحلال پوست استخوانی (Endocarp Lesion) کمبود عنصر کلسیم در میوه و زمان درشت شدن آن است. لذا تامین این عنصر در طول دوره رشد میوه می تواند تاثیر چشمگیری در کاهش این عارضه داشته باشد. بررسی های عینی و میدانی ما نشان داد که محلولپاشی دفندر کلسیم اوایل اردیبهشت ماه و در زمان تشکیل میوه، با دز ۱/۵ در هزار به فاصله یک هفته تا ده روز روی میوه، تاثیر مثبتی در کاهش شدت عارضه و نیز یکدست شدن میوه ها دارد.
References
Adibfar S., Mostafavi M. and Hoseinifard S.J. 2012. Does Foliar CaCl2 Application Control Pistachio Endocarp Lesion. Thai Journal of Agricultural Science, ۴۵(۴): ۲۳۳-۲۳۹
Sadr S., Mozafari V., Shirani H., Alaei H., Tajabadi Pour A. and Rajabi Behjat A. 2019. Control of pistachio endocarp lesion by optimizing the concentration of some nutrients using taguchi method. Scientia Horticulturae, ۲۵۶: ۱۰۸۵۷۵
Sadr S., Mozafari V., Alaei H., Shirani H. and Tajabadi Pour A. 2020. Etiology and incidence of pistachio endocarp lesion disorder in pistachio orchards of Kerman province, Iran. Journal Of Crop Protection, ۹ (۱): ۱۱۵-۱۲۷
