مقدمه
خرما یکی از اقلام صادرات غیرنفتی ایران و دومین محصول باغی کشور است که از نظر ارزش غذایی، صنایع تبدیلی و اشتغال نیز جایگاه خاصی دارد. بیش از ۹۸ درصد خرمای ایران در استانهای کرمان، خوزستان، هرمزگان، فارس، بوشهر، سیستان و بلوچستان و فارس تولید می شود. خرما برای رشد و نمو مناسب خود مثل تمام گیاهان دیگر نیازمند به ۱۶ عنصر موجود در طبیعت می باشد. این عناصر به دو گروه ماکرو یا پرمصرف و میکرو یا کم مصرف تقسیم بندی می شوند. نیتروژن، پتاسیم، فسفر، کلسیم، منیزیوم و گوگرد جز عناصر پرمصرف هستند. آهن، مس، کلر، منگنز، مولیبدن و روی جز عناصر کم مصرف هستند.
علایم کمبود بعضی عناصر غذایی در نخلستان
ازت
در کمبود ازت کاهش رنگ سبز برگها و زرد شدن برگ های مسن اتفاق می افتد. با شدت کمبود برگهای جوان نیز تغییر رنگ می دهند و در نهایت رشد متوقف می شود. در درختان مسنتر اندازه تاج درخت کاهش می یابد و تنه قلمی شکل می شود.
پتاسیم
کمبود پتاسیم رایج ترین کمبود در نخلستانها است. علایم کمبود از نوک برگچه به سمت قاعده و از برگهای پیر به برگهای جوان کاهش مییابد که به صورت نکروزه شدن حاشیه و نوک برگچه ها ظاهر میشود. به تدریج مناطق نکروزه خشک شده و می میرند و محور قاعده برگها معمولاً سبز باقیماند.
آهن
علایم کمبود به صورت کلروز بین برگی روی برگهای جوان بروز میکند. در نخلستان هایی که کمبود آهن دارند و طولانی مدت برای رفع آن اقدام نشده است تاج درخت به حالت کلروتیک میشود. در کمبودهای شدید برگچه های جدید نوک کلروز دارند و رشد کم می شود و مریستم می میرد.
بور
درختان نخل مبتلا به کمبود بور اغلب میوههایشان به صورت نارس میریزد و نوک گلآذین آنها نکروزه میشود. رشد برگها کم شده و حالت چینخورده پیدا میکنند و گاهی نیز برگها حالت قلاب مانند پیدا میکنند.
منیزیوم
کمبود منیزیوم به صورت نواری زردرنگ عریض در حاشیه برگها و سبز باقیماندن قسمت مرکزی آنها قابل تشخیص است. در موارد کمبود شدید در برگهای مسن فقط محور برگ سبز باقی میماند. اما در برگهای جوان قسمتهای سبز بیشتری در طول برگ دیده میشود.
منگنز
برگها ابتدا به رنگ زرد در میآیند و همراه با این زردی نوارهای خشک بین رگبرگها ظاهر میشود.
روی
برگهای جوان دچار کلروز بین برگی میشوند.
مس
برگها سبز تیره میشوند و در مواردی می پیچند. نوک برگها نیز نکروزه میشود. کاهش رشد، پیچیدپی برگهای جوان، قهوه ای شدن، از میان رفتن مریستم انتهایی و بی رنگ شدن برگ های جوان نیز ز نشانه های کمبود مس است.
منبع تأمین عناصر غذایی مورد نیاز در نخلستانها
با توجه به اینکه مواد مادری خاک نخلستانهای ایران از نوع آهکی است و بالا بودن میزان آهک و PH بالای خاک باعث کاهش جذب عناصر غذایی به خصوص عناصر میکرو میشود لذا برای بهبود تولید محصول در خاکهای آهکی استفاده از کودهایی با بنیان سولفات همچنین کلاتها که جذب بیشتری دارند، استفاده از کودهای آلی مانند کود گاوی کاملاً پوسیده، اسید هیومیک یا کود سبز، مصرف اسید سولفوریک یا گوگرد مایع توصیه میشود. برای تأمین عناصر میکرو میتوان با محلولپاشی بخشی از این کمبود را جبران کرد ولی با توجه به ارتفاع درختان نخل در بسیاری از مناطق و دشوار بودن محلولپاشی، میتوان با انجام عملیات اصلاح خاک قابلیت جذب عناصر میکرو را افزایش داد. فرم کلات یک عنصر در مقایسه با فرم معمولی آن در خاکهای آهکی بسیار راحتتر توسط گیاه جذب میشود لذا مصرف عناصر میکرو به فرم کلات شده پیشنهاد میشود. به منظور تأمین عناصر غذایی ماکرو میتوان از منبع کودی سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم یا اوره استفاده کرد که با توجه به وضعیت خاک مناطق خرماخیز مصرف سولفات آمونیوم توصیه میشود. منبع کودهای فسفره سوپرفسفات تریپل و فسفات آمونیوم و کودهای پتاسه سولفات پتاسیم میباشد.
نحوه مصرف عناصر غذایی مورد نیاز در نخلستانها
در مناطقی که آبیاری به صورت غرقابی انجام میشود برای مصرف کودها میتوان از شیار کودی که در آخرین نقطه سایهانداز درخت حفر میشود استفاده نمود. در این روش کودها به میزان توصیه شده جهت هر نخل وزن شده و در شیار ریخته میشود و سپس روی آن با خاک پوشانده میشود. مصرف کود ازته باید در سه قسط انجام شود. یک سوم کود ازته را اواسط تا اواخر زمستان زمانی که گیاه جذب مواد غذایی را در سطح بیشتری انجام میدهد استفاده کرد و باقیمانده آن در فصل بهار به صورت سرک مصرف شود و سپس آبیاری را انجام داد. مصرف کودهای فسفاته و پتاسه باید حتما در پاییز و زمستان باشد و سطح شیارها را بعد از مصرف کود باید با خاک پوشاند و سپس آبیاری انجام داد. در باغاتی که سیستم آبیاری تحت فشار است مصرف کود از دو طریق ممکن است ۱-استفاده از روش شیارکود که در این روش شیار کود دقیقاً زیر قطرهچکانها حفر شده و سپس کود مصرف میشود و ۲-روش تزریق کود در سیستم آبیاری که در این روش بعضی کودها مثل کودهای محلول و یا کودهای میکرو را به صورت کلات میتوان در سیستم مصرف کرد.
با توجه به توضیحات بالا به منظور کاهش PH خاک و جذب بیشتر عناصر در زمان مصرف کودها، کودهای هیومیکی هومی پاورپلاس، نیچرمیک و هومی پاور پودری توصیه میشود. برای اصلاح شوری و نیز کاهش PH خاک اصلاح کننده شوری خاک اکوسالت در اواخر پاییز همراه با آبشویی سنگین پیشنهاد میشود و در نهایت برای رفع کمبود میکروها مصرف خاکی اکوکویل میکرومیکس یا اکوکویل FMZ همراه با کلات آهن مستر، گلدن فر یا آیرون فیکس در چالکود همراه با کودهای ماکرو توصیه میشود. برای جذب بهتر میکروها مصرف هم زمان آنها با کود دامی پوسیده با اسیدهای هیومیک مذکور ضروری است.
منبع:
محمدی، ب. ۱۳۹۶. راهنمای کامل پرورش خرما (چاپ اول). انتشارات مرز دانش، ۱۱۸ صفحه.
