رعایت اصول محلولپاشی
محلولپاشی یا تغذیه‌ی برگی عبارت است از اسپری محلول‌های حاوی مواد مغذی روی برگ و میوه‌های درختان. در این روش، گیاهان مواد غذایی را از طریق برگ و سایر اندام‌های هوایی جذب می کنند.سابقه‌ی محلولپاشی مواد غذایی روی درختان به سال ۱۹۵۰ میلادی بازمی‌گردد. در آن سال ثابت شد که اسپری محلول‌های غذایی روی برگها موجب خواهد شد که عناصر معدنی موجود در کودها از طریق روزنه‌ها (Stomata) وارد سیستم آوندی گیاهان شود و گیاهان بتوانند از آن عناصر در جهت رشد و نمو خود استفاده کنند. علاوه بر روزنه‌ها این امکان وجود دارد که جذب مواد غذایی از طریق کوتیکول (Cuticles) برگها هم صورت گیرد. گیاهان میتوانند از طریق اندام‌های هوایی خود مثل روزنه‌ها، خلل و فرج گیاهی و اکتودسماتا (روزنه‌های ریز موجود در کوتیکول) مواد غذایی را جذب کنند. بخش عمده‌ای از محلول کود توسط اکتودسماتاها جذب میشود. اکتودسماتاها منافذ بسیار ریزی هستند که رابط بین بافت مزوفیل و سطح بیرونی برگ می‌باشند. نفوذ مواد غذایی توسط منافذ روزنه‌ها نیز انجام میگیرد. روزنه‌ها منافذی هستند که مسئول کنترل تبادل گازها و تعرق گیاه می‌باشند.
همه‌ی عناصر غذایی ضروری را میتوان به روش محلولپاشی مصرف کرد ولی میزان جذب و مصرف آن در گیاه به یک اندازه نتیجه‌بخش نیست. به خوبی اثبات شده است که تکرار محلولپاشی مواد غذایی روی برگها ممکن است حتی تا ۲۰ برابر مصرف کودها از طریق خاک سودمندتر باشد به شرطی که تکرار شود. تحقیقات متعددی نشان میدهد که تکرار محلولپاشی به فواصل ۲۰ روز میتواند تقریباً تمام نیازهای عناصر درختان را تأمین کند و نیازی به استفاده از کودهای ماکرو نیست. در مورد بسیاری از عناصر، برای جذب بهتر از طریق برگ و اثرات بهتر، علاوه بر عناصر معدنی اصلی مواد دیگری مانند هورمون‌ها، ویتامین‌ها، مواد هیومیکی، عصاره جلبک‌ها، اسیدهای آمینه و … همراه با ترکیب اصلی پاشیده میشود. در باغ‌های تحت شرایط استرس (مسمومیت‌ها، شوری، کم‌آبی و …) استفاده از کودهای محلولپاشی به ویژه کودهای حاوی اسیدهای آمینه … میتواند کمک زیادی به گذراندن دوره استرس در درختان بکند. میزان کارایی محلولپاشی در گیاه به عوامل مختلفی از جمله سطح برگ، تعداد روزنه‌ها در برگ و نیز ضخامت و شرایط کوتیکول بستگی دارد.
مزایای محلولپاشی نسبت به کاربرد کودها از طریق خاک عبارت است از:
- اثر سریع‌تر محلولپاشی عناصر نسبت به کاربرد در خاک
- جذب عناصر غذایی غیر متحرک توسط گیاه (بسیاری از عناصر غذایی مورد نیاز درختان، غیرمتحرک هستند و حتی اگر تمام شرایط هم مساعد باشد جذب آنها از خاک و انتقال‌شان به میوه بسیار دشوار خواهد بود)
- کاهش مصرف انرژی گیاه (در جذب ریشه‌ای مواد غذایی یک مسیر طولانی را برای رسیدن به برگ و میوه‌ها طی میکنند لذا انرژی زیادی از گیاه مصرف میشود)
- شاداب و قوی‌تر شدن بخش‌های هوایی گیاه به ویژه برگ، شاخه و خوشه‌ها
- افزایش طول عمر برگها و افزایش ذخیره برگی به ویژه در شرایط حساس و بحرانی رشد میوه
- رساندن عناصر غذایی به خوشه‌ها و برگها به ویژه در باغ‌های مشکل‌دار و خاک‌های فاقد برخی عناصر غذایی (به عنوان مثال در خاک‌های آهکی آهن کمتری وجود دارد و در خاک‌های اسیدی میزان فسفر تثبیت میشود و یا کمتر است)
- افزایش مقاومت نسبت به آفات و بیماری‌ها (چون باعث قوی ماندن درختان و در نتیجه مقاومت به آفات میشود ضمن اینکه با اثر مستقیم روی آفات باعث کنترل آنها میشود)
- افزایش سرعت جریان مواد غذایی در آوندها و گیاه
- افزایش راندمان جذب مواد غذایی نسبت به جذب خاکی (حذف محدودیت‌های مختلف مانند آب‌شویی عناصر از خاک، محدودیت اسیدیته و بسیاری فاکتورهای منفی اثرگذار در جذب)
- رساندن مواد غذایی به گیاه در شرایط کمبود آب، مواقع خشکسالی، شرایط سیلابی (به دلیل امکان شسته شدن مواد غذایی)
نکات مورد توجه در استفاده از محلولپاشی عبارت است از:
- عدم سازگاری بعضی کودها و آفتکش‌ها در صورت مخلوط شدن با هم
- ایجاد تنش به گیاه در اثر استفاده از کودها در نور مستقیم آفتاب و گرمای زیاد
- رعایت مقدار دز توصیه شده کودها توسط شرکت ها و استفاده از کودهایی با حلالیت بالا
- امکان شسته شدن عناصر غذایی محلولپاشی شده در اثر بارش‌های سنگین
عوامل موثر بر اثربخشی محلولپاشی عناصر غذایی در سطح برگ عبارت است از:
- ضخامت کم لایه مومی سطح برگ
- مدت زمان ماندگاری مواد غذایی محلول به صورت حل شده روی سطح برگ
- انتشار مواد غذایی از اپیدرم به بافت مزوفیل از طریق روزنه‌ها و اکتودسماتا
- انواع فرمولاسیون (هر چه حلالیت ماده کودی بالاتر باشد اثربخشی بیشتر است)
بهترین زمان محلولپاشی
شدت نور زیاد و دمای بالا مخصوصاً اگر توأم با هم باشند میتوانند کارایی تغذیه برگی را شدیداً کاهش دهند زیرا این عوامل میتوانند باعث بسته شدن روزنه‌ها، ضخیم شدن برگ و افزایش لایه‌های مومی و کوتینی و نیز خشک شدن سریع برگ شوند. در زمان محلولپاشی دمای هوا و خاک نباید خیلی بالا یا پایین باشد زیرا در چنین حالتی اگر محلولپاشی روی برگ انجام شود عناصر به صورت غیرقابل جذب درمی‌آیند و محلولپاشی بی‌فایده است. زمان محلولپاشی حتی‌المقدور به زمان آبیاری نزدیک باشد. هر چه برگ درختان جوانتر باشد کارایی جذب عناصر توسط برگ بیشتر خواهد شد؛ در نتیجه بهتر است محلول‌پاشی‌ها در اوایل فصل رشد انجام شود.
محلول‌پاشی‌ها بهتر است در صبح زود و یک ساعت بعد از طلوع آفتاب وقتی هنوز هوا خنک است صورت گیرد. در صورت عدم امکان محلولپاشی در این زمان، محلولپاشی در عصر یک تا دو ساعت قبل از غروب آفتاب نیز میتواند بازده خوبی داشته باشد. از نظر میزان جذب در روزنه‌های برگی و کوتیکول برگ، بهترین زمان محلولپاشی کودها اوایل صبح است ولی در مورد سمپاشی بهتر است این کار عصر انجام شود.
چه مدت بعد از محلولپاشی اگر بارندگی اتفاق بیفتد محلولپاشی یا سمپاشی موثر است؟
اثرگذاری سموم و کودها بستگی زیادی به نوع سم و محلول مورد استفاده دارد. در مورد سموم باید خاطر نشان کرد که اثرات بسیاری از سموم به صورت تماسی است و در همان بازهای که سم پاشیده میشود اثر خود را روی آفت خواهد گذاشت و در مورد سموم تماسی حتی اگر ۱۰ دقیقه بعد از سمپاشی بارندگی اتفاق بیفتد مشکلی پیش نمی‌آید ولی در مورد کودهای مایع یا محلولپاشی ممکن است حداقل ۲۴ ساعت وقت برای جذب عناصر توسط برگ لازم باشد.
انواع نازل و کاربرد آنها:
دو نوع نازل مخروط پاش و بادبزنی (تیجت) داریم.
- نازل مخروط پاش برای از بین بردن حشرات یا قارچ‌ها استفاده میشود. نازل‌های مخروط پاش گاهی اوقات به صورت مخروط توپر و گاهی به صورت مخروطی توخالی وجود دارد که این نوع بالاترین کاربرد را دارد.
- نازل تیجت برای علفکش‌پاشی استفاده میشود. زمانی که سمپاش سرلانس دارد یعنی دارای نازل مخروطپاش است و مجبور میشویم که برای علفکش از آن استفاده کنیم میتوانیم با استفاده از نازل‌های شره‌ای این کار را انجام دهیم. در این صورت نازلی که مخروط پاش است را از سرلانس باز کرده و نازل شره‌ای را جایگزین میکنیم؛ حالت خروجی نازل از حالت مخروط پاشی به حالت بادبزنی که همانند نازل های تیجت است تغییر میکند.
نازل‌ها در زمینه‌ی اندازه قطر ذرات هم به گروه‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند. هرچه اندازه قطر ذرات کمتر باشد، مقدار مصرف سم کمتر و تأثیر پذیری آفتکش یا کود بیشتر میشود. برای تولید ذرات با قطر بیشتر، به انرژی کمتر برای پمپ نیاز است ولی مقدار مصرف محلول مصرفی در اینگونه موارد بشدت بالا و تأثیرپذیری به دلیل دریافت حجم کمی از محلول پایین است.
تولید ذراتی با قطر کمتر، احتیاج به انرژی بیشتر برای پمپ دارد ولی مقدار مصرف سم در اینگونه موارد به شدت پایین و تأثیر پذیری محلول به دلیل دریافت حجم بیشتری از آن بالاست.
نکات کاربردی در زمان سمپاشی:
- استفاده از لباس کار مناسب شامل دستکش، کلاه، ماسک، لباس یکسره ضد مواد شیمیایی و کفش کار الزامی است.
- دریچه ریختن سم به مخزن باید کاملاً آببندی شود تا حین حرکت و تکان، محلول از آن خارج نشود.
- قبل از ریختن سم در مخزن، آن را با آب مخلوط و رقیق کنید و سپس با استفاده از صافی دریچه، آن را در مخزن بریزید.
- محلول سم در مخزن باید کـاملا به هم زده و یکنواخت شود. تجهیزات مربوط به همزن بـاید حین عملیـات سمپـاشی به کـار انداخته شود و محلول به طور مرتب هم زده شود. در غیر این صورت ممکن است محلول به صورت غیر یکنـواخت در باغ پوشیده شود؛ یعنی قسمتی از باغ با غلظت کم سم و بدون اثربخشی مناسب و قسمتی دیگـر با غلظت زیـاد و احتمالاً گیاهسوزی مواجه شود.
- هنگام سمپاشی در خلاف جهت باد حرکت نکنید. جهت باد باید ذرات سم را از شما دور کند.
- در هوای طوفانی و هنگام وزش باد نباید سمپاشی کرد. زیرا در این حالت ذرات سم روی شاخ و برگ درختان نمینشیند و خطر مسمومیت برای کارگر سمپاش هم پیش می‌آید.
- از چکه کردن محلول سم از هر قسمت سمپاش باید جلـوگیری کرد؛ زیرا چکه کردن ضمن هدررفت سم موجب آلودگی محیط زیست هم میشود.
- در انتخاب نوع نازل و قطر آن بسته به هدف محلولپاشی باید دقت کرد.
جمع‌بندی نکات کلیدی در محلول‌پاشی‌ها:
- بهتر است ﻣﺤﻠﻮل‌پاشی صبح زود یا عصر و در هوای خنک انجام شود زیرا جذب عناصر در این زمانها بیشتر و احتمال گیاهسوزی در نتیجه شدت نور و گرما کمتر خواهد بود.
- قبل از محلولپاشی حتما احتمال بارندگی را بررسی کنید. بسیاری از سموم و کودها برای اثرگذاری حداقل یک روز زمان نیاز دارند.
- جهت کاهش خطرات گیاهسوزی و احتمال بروز بیماری توصیه میشود از محلولپاشی در هوای مرطوب خودداری کنید.
- جهت کاهش هدررفت محلول و پوشش یکنواخت آن در تمام ردیف‌های کاشت محصول از محلولپاشی در زمان وزش باد خودداری شود.
- جهت افزایش جذب و انتقال عنصاصر غذایی همچنین کاهش خطر گیاهسوزی بهتر است قبل از محلولپاشی آبیاری انجام شود تا گیاه تشنه نباشد.
- قبل از اقدام به محلولپاشی حتما از سالم و کالیبره بودن دستگاه سمپاش اطمینان حاصل کنید در غیر اینصورت عملیات کالیبراسیون را انجام دهید.
- برای داشتن محلولی یکنواخت در طول مدت محلولپاشی و جلوگیری از رسوب کود و سم داخل مخزن سمپاش، بهتر است دستگاه سمپاش مجهز به همزن باشد.
- جهت افزایش عمر مخزن و تجهیزات دستگاه سمپاش همچنین جلوگیری از گیاهسوزی به دلیل باقیمانده کود و سم قبلی لازم است قبل و بعد از محلولپاشی داخل آن کاملا با آب شسته شود.
- هر چه اندازه ذرات محلول کود و سم کوچکتر باشد پوشش یکنواختتری از آن روی برگ قرار میگیرد که نتیجه آن جذب بهتر کود یا سم خواهد بود؛ لذا پیشنهاد میشود محلولپاشی به صورت مهپاشی انجام شود. برای تنظیم و انتخاب نوع نازل و نحوه پاشش آن، کاغذهای حساس به آب (کاغذی سفت و سخت، با سطحی زرد رنگ با پوششی خاص، که توسط قطرات آب که به آن برخورد میکنند، به رنگ آبی تیره در می‌آیند) وجود دارد که میتوان از آنها برای کالیبره کردن سمپاش استفاده کرد.
- با انتخاب مناسب ابزار سمپاشی نظیر لانس می توان میزان مصرف سموم شیمیایی را تا حد قابل قبولی کاهش داد و بدین گونه از اثرات منفی زیست محیطی آنها کاست.
- از ترکیب کود و سم به هنگام محلولپاشی خودداری کنید در غیر اینصورت قبل از اختلاط کودها با سموم حتما از قابلیت اختلاط آنها مطمئن شوید.
- کود و سم مورد نظر طبق دز توصیه شده مصرف شود.
- جهت افزایش کارایی کودها و سموم لازم است محلولپاشی در مرحله مناسب رشدی گیاه (در مورد کودها) و آفت (در مورد سموم) انجام شوند.
- کودهایی برای محلولپاشی انتخاب کنید که عناصر ریزمغذی آن به شکل کلاته باشد. این مورد برروی بستهبندی کودها با نام EDTA ثبت شده است.
- از کیفیت آب محلولپاشی (pH، Ec و سختی آب) اطمینان حاصل کنید سپس کودها یا سموم را به آن اضافه کنید.
- جهت کاهش نیروی کشش سطحی آب، ایجاد پوشش یکنواختتری از محلول روی اندام‌های گیاه همچنین افزایش میزان جذب، مصرف اصلاح‌کننده‌های چند کاره آب توصیه میشود.
- جهت افزایش کارایی محلولپاشی لازم است پس از تهیه محلول موردنظر، محلولپاشی در اسرع وقت انجام شود.
- از محلول‌های آماده شده برای مدت طولانی خودداری نمایید.
- کودها و سموم را فقط از فروشگاه‌های دارای مجوز تهیه کنید.
- قبل از مصرف کودها در سطح محدود آزمایش گردد.
- حتما قبل از محلولپاشی از لباس و ماسک مخصوص استفاده کنید.
- محلول آماده شده را دور از دسترس کودکان و حیوانات قرار دهید.
- از رها کردن باقی مانده محلول آماده شده در طبیعت جدا خودداری کنید.
منابع:
داشادی، م. و بابایینژاد، ت. ۱۳۹۶.تغذیه گیاهان. انتشارات مرز دانش، چاپ اول. ۱۵۶ صفحه.
سوری، م. ک. ۱۳۹۴. کلات‌ها و آمینوکلات‌ها و نقش تغذیه‌ای آنها در گیاهان. انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی، چاپ اول. ۱۸۸ صفحه.
سیلسپور، م. و نایینی، م. ر. ۱۳۹۸. اصول و مبانی پرورش درختان پسته. انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی، چاپ اول. ۱۶۱ صفحه.
موسینژاد، م.، نقویف ه. و نقیبی، م. ن. ۱۳۹۷.راهنمای پرورش و تولید پسته با نگرش کاربردی، چاپ دوم. ۱۵۸ صفحه.