بررسی برخی عوامل مؤثر در پوکی میوه پسته

تولید میوه های پوک (Blankness fruits) یکی از مشکلات مهم درختان پسته است که هر ساله سبب کاهش قابل توجهی از عملکرد  درختان می گردد. پدیده پوکی زمانی رخ می دهد که میوه تشکیل می شود و تخمدان رشد می کند اما رشد جنین با اختلال رو به رو می گردد. پدیده پوکی در زمان تشکیل میوه و زمان پر شدن میوه به وقوع می پیوندد(Ferguson, 2005).

الف) پوکی در زمان تشکیل میوه:

هنگامی است که گرده افشانی انجام می گیرد اما تلقیح به دلایلی چون عدم رشد لوله گرده تا رسیدن به  تخمک و همچنین از بین رفتن تخمک در زمان نزدیک شدن لوله گرده، با مشکل روبه رو می گردد. این تئوری، تحریک فرآیند گرده افشانی و یا حتی رشد لوله گرده در خامه برای تشکی میوه کافیست اما عدم انجام لقاح مانع از تشکی جنین و عدم پر شدن میوه و تولید میوه های پوک می گردد، این پدیده تشکیل میوه بدون لقاح پارتنوکارپی (Parthenocarpy) نامیده می شود.

برخی شواهد پژوهشی نشان می دهد که پارتنوکارپی تحریک شده توسط گرده افشانی مکانیزمی قوی برای تولید میوه های پوک در پسته به  شمار می آید و به  نظر می رسد که تحریک گرده برای فعال شدن سیگنال های هورمونی جهت تشکیل میوه لازم باشد. کارن (Crane, 1973) نشان داد که پسته رقم کرمان تولید میوه پارتنوکارپ می نماید و پیشنهاد نمود که پدیده پارتنوکارپی ممکن است که در ایجاد پوکی برخی از میوه های پسته نقش داشته باشد اما بیان نمود که دلیل اولیه پوکی میوه های پسته این پدیده نیست بلکه احتمالا دلیل آن سقط جنین پس از تلقیح می باشد، پدیده ای که به نام استنوسپرموکارپی مشهور است که بیشتر در مورد میوه انگور گزارش شده است.

ب)  پوکی در زمان پر شدن میوه:

تشکیل میوه های پوک درماه های خرداد و تیر یعنی در زمان نمو مغز نیز به وقوع می پیوندد که در این حالت جنین های تلقیح شده قادر به  رشد و نمو و پر کردن میوه نبوده و سبب تولید میوه های پوک می گردد. تشخیص اینکه پوکی یک میوه پسته در کدام یک از زمانها (زمان تشکیل یا پر شدن میوه) اتفاق افتاده است بسیار مشکل  می باشد. در تحقیقات مشخص گردید که الگوی رشد و نمو میوه های سالم به صورت سیگموئید مضاعف بوده در حالیکه رشد و نمو میوه های پوک از الگوی سیگموئید ساده پیروی کرده و مرحله سوم رشدی را نشان نمی دهند (خضری و همکاران ۱۳۸۵).

عوامل متعددی در این پدیده بطور مستقیم یا غیر مستقیم نقش دارند که برخی از این عوامل به  طور خلاصه عبارتند از :

• عوامل ژنتیکی

پژوهش های مختلف نشان داده است که درصد پوکی در ارقام  مختلف و در پایه های مختلف پسته متفاوت است، این مساله نشان دهنده پتانسیل ژنتیکی پایه و پیوندک در بروز این پدیده است (اسماعیل پور،۱۳۸۷ ، Crane, 1975).

در پژوهش تاج ابادی پور مشخص گردید که بین ارقام تجاری میزان پوکی ارقام  کله قوچی و اوحدی به طور معنی داری بالاتر از ارقام  اکبری و احمد اقایی است (تاج آبادی پور ۱۳۸۷).

• مشکلات گرده افشانی

در برخی از مناطق پسته کاری که به دلایل تعدد درختان نر، ابرگرده وجود دارد و کمبود گرده مطلوب مطرح نیست به نظرپ می رسد که در اینجا مشکل گل های ماده می باشد. در یک خوشه گل پسته تعداد زیادی گلچه شامل گلچه های طبیعی با قابلیت باروری  و گلچه های کوچک نابارور وجود دارند.

برخی از پژوه ها نشان داده است که بیشتر گل های کوچک گلهای بنه (Pistacia mutica) و پسته اهلی (Pistacia vera L.) عقیم و توسعه نیافته بوده و در واقع اکثریت این نوم مادگی های نمو نیافته مربوط به  گلچه های پایینی محور خوشه می باشند.  به دلیل عدم نمو مادگی ، رشد لوله دانه های گرده در سطح کلاله متوقف می شود و عمل تلقیح انجام نمی گردد

 (Shuraki and Sedgley, 1996).

• عوامل تغذیه ای

مدیریت کوددهی مناسب باغات نقش مهمی در کاهش درصد پوکی محصول دارد به نظر می رسد که عناصر نیتروژن، بور و روی در جوانه زنی دانه گرده، رشد لوله گرده در خامه، بقای کیسه جنینی و جلوگیری از سقط تخمک نقش ویژه ای ایفا می کنند. لازم به ذکر است که عدم تعادل عناصر پرمصرف و کم مصرف و محدودیت های تغذیه ای نقش مهمی در افزایش این  پدیده دارد (Ferguson et al., ۲۰۰۵).

• عوامل هورمونی و تنظیم کننده های رشد

هورمون هایی مانند اکسین ، جیبرلین و سایتوکینین  در رشد میوه و جنین نقش کلیدی ایفا می کنند و در واقع عدم تعادل بین تنظیم کننده های رشد )محرکها و بازدارنده ها( در میوه و جنین احتمالا سبب عدم رشد مناسب جنین و بروز پوکی می گردد (Ferguson and Maranto, 1989).

• تنش های مختلف محیطی

دمای بالا و گرمازدگی در زمانهای باز شدن گلها، گرده افشانی، رشد اولیه میوه و همچنین در زمان رشد و نمو جنین سبب افزایش پوکی میوه ها می گردد. عارضه آفتاب سوختگی در پسته که به دلایل مختلف از جمله تابش شدید نور خورشید و افزایش دما ایجاد می گردد نیز می تواند سبب ایجاد میوه های پوک گردد. مشخص شده است که جنین اکثر میوه هایی که دچار آفتاب سوختگی می شوند سقط شده و این میوه ها به صورت پوک و نیمه مغز در زمان برداشت مشاهده می گردند (تاج آبادی ، ۱۳۸۶).

منابع:

اسماعیل پور، م، ۱۳۷۸ بررسی اثرات پایه و پیوندک پسته، گزارشات نهایی طرحهای تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات پسته کشور، ۱۱۸ – ۸۸ ص.

اسماعیل پور، م، ۱۳۷۸ بررسی و مقایسه کمی و کیفی ۲۸ رقم پسته در شرایط رفسنجان، گزارشات نهایی طرحهای تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات پسته کشور، ۸۷ – ۵۷ ص.

تاج آبادی پور، ع، ۱۳۷۸شناسایی ارقام پسته کشور از طریق مورفولوژی)مرحله اول(، گزارشات نهایی طرحهای تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات پسته کشور، ۱۷۸ – ۱۳۶ ص.

خضری، م، طلایی، م و ا. جوانشاه۱۳۸۵. مطالعه و مقایسه الگوی رشد و نمو میوه در برخی از ارقام پسته ایران (Pistacia vera پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

Crane, J.C. 1973. Parthenocarpy a factor contributing to the production of blank pistachios. HortScience. ۸: ۳۸۸-۳۹۰.

Crane, J. C, Iwakiri, B. T and L. Tzong-Shyan. 1975. Effects of Ethefon on shell dehiscence and flower bud abscission in pistachio. HortScience. ۱۷(۳): ۳۸۳-۳۸۴.