انبارداری محصولات کشاورزی

انبارداری محصولات کشاورزی

انبارداری محصولات کشاورزی به عنوان یکی از بخش‌های حیاتی زنجیره تامین مواد غذایی، نقش کلیدی در حفظ کیفیت و افزایش عمر مفید محصولات ایفا می‌کند. با توجه به افزایش جمعیت جهانی و تقاضای بالا برای منابع غذایی، نیاز به سیستم‌های موثر انبارداری برای کاهش ضایعات و اطمینان از تامین پایدار مواد غذایی بیش از پیش احساس می‌شود.

مفهوم و اهمیت انبارداری محصولات کشاورزی

انبارداری محصولات کشاورزی به فرآیند نگهداری و مدیریت محصولات پس از برداشت تا زمان مصرف یا فروش اطلاق می‌شود. فرآیند انبارداری محصولات کشاورزی به طور عمده شامل کنترل شرایط محیطی مانند دما، رطوبت و تهویه، استفاده از بسته‌بندی مناسب و نظارت بر وضعیت محصولات است. هدف اصلی انبارداری، کاهش ضایعات و فساد محصولات و همچنین حفظ ارزش غذایی و تجاری آن‌ها است. انبار کردن محصولات در مقادیر کافی و توزیع آن‌ها در زمان مناسب به کنترل قیمت‌ها کمک می‌کند و از فشارهای قیمتی ناشی از کمبود یا فراوانی ناگهانی محصولات جلوگیری می‌کند. انبارداری مناسب برای صادرات محصولات کشاورزی نیز بسیار حیاتی است و با حفظ کیفیت و جلوگیری از فساد، محصولات کشاورزی می‌توانند به بازارهای بین‌المللی صادر شوند و درآمد ارزی برای کشور فراهم کنند.

تاثیر فرآیندهای متابولیکی و شرایط محیطی بر فساد میوه‌ها پس از برداشت

پس از برداشت محصولات کشاورزی، عوامل داخلی محصولات کشاورزی هنوز زنده هستند و فرآیندهای تنفس و تعرق همچنان ادامه می‌یابد و از آنجایی که ارتباط محصول با گیاه مادر قطع شده است، این تغییرات متابولیکی با استفاده از شیره گیاه جبران نمی‌شود. در نتیجه، محصول از ذخایر آب و مواد مغذی و از اکسیژن هوا برای سوزاندن ذخایر خود استفاده می‌کند، بنابراین محصولات نازک‌تر می‌شوند و دی اکسید کربن و گرما تولید می‌کنند و در نهایت باعث زوال و فساد آن‌ها می‌شوند. شرایط نامساعد محیطی، مانند دمای بالا و رطوبت نامناسب، می‌تواند سرعت فساد را افزایش دهد. به طور کلی، رابطه معکوسی میان میزان تنفس و مدت زمان نگهداری میوه در انبار وجود دارد، به این معنی که میوه‌هایی که سرعت تنفس کمتری دارند را می‌توان مدت طولانی‌تری انبار کرد. برای کاهش سرعت تنفس میوه‌ها و افزایش عمر انباری آن‌ها، می‌توان از مواد شیمیایی خاصی که اثر ضد تنفسی دارند، استفاده کرد.

یکی دیگر از فرآیندهای ادامه دار رسیدن است. میوه‌ها اغلب با رسیدن تغییر رنگ می‌دهند و بافت آن‌ها به تدریج نرم‌تر می‌شود. در نهایت میوه بیش از حد رسیده و پس از آن برای مصرف نامناسب است. میوه‌ها و سبزیجات و تا حدودی غده‌ها با افزایش سن، آب خود را از دست می‌دهند و چروک می‌شوند و در نتیجه برای مصرف کنندگان جذابیت کمتری دارند. به طور کلی تنفس، رسیدن و از دست دادن آب عوامل داخلی هستند که کیفیت محصولات انبارداری شده را تعیین می‌کنند.

یکی دیگر از فاکتورهای محدودکننده برای نگهداری طولانی‌مدت میوه‌ها و سبزیجات در انبار، بیماری‌های پس از برداشت است. این بیماری‌ها می‌توانند پس از برداشت به سرعت توسعه یافته و باعث فساد محصول می‌شوند.

اصول پایه انبارداری محصولات کشاورزی

محصولات کشاورزی را نمی‌توان به طور نامحدود انبار کرد. حداکثر مدت زمان نگهداری (مدت ماندگاری) محصولات کشاورزی متفاوت است و برای برخی از میوه‌ها و سبزیجات فقط چند روز، برای اکثر غده‌ها و پیازها چند ماه و برای غلات غذای خشک یا سایر دانه‌ها می‌تواند بیش از یک سال باشد.

ماندگاری محصولات کشاورزی قبل از هر چیز به خود محصول بستگی دارد.

نوار بالایی: میوه‌ها و سبزیجات. نوار میانی: غده‌ها و پیازها. نوار پایین: دانه‌ها

شما می‌توانید مدت زمان ماندگاری برخی از محصولات کشاورزی تازه را با سرد کردن افزایش دهید، اما این کار هزینه بر است. مهمترین عامل در انبارداری تمامی محصولات کشاورزی، حفظ کیفیت و ماندگاری آن‌ها برای مدت طولانی است و در این مدت میوه‌ها و سبزیجات باید ظاهر خود را حفظ کنند. برای هر محصول عوامل متعددی وجود دارد که عمر مفید آن‌ها را تهدید می‌کند. این تهدیدها نه تنها در طول انبارداری، بلکه در طول کل خط تولید مواد غذایی تا مصرف یا بازاریابی وجود دارند. هر مرحله می‌تواند بر کیفیت و کمیت محصولات تاثیر بگذارد.

همچنین محصولات مختلف شرایط نگهداری ایده آل متفاوتی برای حفظ کیفیت و تازگی خود دارند. به عنوان مثال، میوه‌ها معمولا بهتر است در مکانی خشک و خنک با رطوبت کم نگهداری شوند تا از فساد آن جلوگیری شود. اما سیب و گلابی نسبت به مرکبات به دمای پایین‌تری نیاز دارند. از سوی دیگر، سبزیجات بر اساس رسیده بودنشان شرایط نگهداری ایده آل متفاوتی دارند، به طوری که برخی از آن‌ها به دمای سردتر و رطوبت کمتری نسبت به سایرین نیاز دارند. غلات باید در جای خشک و خنک نگهداری شوند تا از رطوبت و آسیب حشرات جلوگیری شود. لبنیات و فرآورده‌های گوشتی باید در یخچال نگهداری شوند تا از فساد و رشد باکتری جلوگیری شود. درک این شرایط انبارداری ایده آل برای حفظ کیفیت و ارزش محصولات کشاورزی بسیار مهم است.

عوامل محیطی مانند دما، رطوبت، نور و کیفیت هوا می‌توانند به طور قابل توجهی بر ماندگاری و کیفیت محصولات تاثیر بگذارند. به عنوان مثال، دمای بالا می‌تواند منجر به افزایش سرعت تنفس و از دست دادن آب شود که می‌تواند منجر به کاهش کیفیت و افزایش فساد شود. به طور مشابه، رطوبت بیش از حد می تواند باعث رشد کپک و باکتری شود، در حالی که قرار گرفتن در معرض نور می تواند باعث از بین رفتن مواد مغذی، رنگ و طعم شود.

تکنولوژی‌های نوین در انبارداری

استفاده از روش‌های نوین و سالم در انبارداری محصولات، اهمیت ویژه‌ای دارد.

• انبارهای سرد: استفاده از انبارهای سرد یکی از موثرترین روش‌ها برای کنترل ضایعات پس از برداشت محصولات باغبانی است. این روش با کاهش دما، فعالیت‌های آنزیمی را که باعث افزایش تنفس میوه‌ها می‌شود، کاهش می‌دهد و به حفظ کیفیت محصول کمک می‌کند. دمای پایین باعث کاهش تغییرات در اسیدیته، کاهش اکسیداسیون و کاهش پوسیدگی میوه‌ها و همچنین کند کردن رشد میکروب‌ها می‌شود. در بسیاری از موارد، دما آنقدر پایین است که از جوانه زدن اسپورهای قارچ جلوگیری می‌کند. تنظیم دمای انبار باید بر اساس نوع محصول و تحمل آن به سرما انجام شود.
• پوشش‌های خوراکی: پوشش‌های خوراکی، لایه‌های نازکی از مواد خوراکی مانند هیدروکلوئیدها یا لیپیدها هستند که روی سطح محصولات غذایی قرار می‌گیرند. این پوشش‌ها با ایجاد یک مانع نیمه‌ نفوذپذیر در برابر گازها، بخار آب و ترکیبات دیگر به کاهش تنفس، حفظ وزن میوه‌ها و جلوگیری از رشد قارچ‌ها کمک می‌کنند. از جمله پوشش‌های موثر می‌توان به ژل آلوئه‌ورا، کیتوزان و صمغ عربی اشاره کرد.
• استفاده از اسانس و مواد موثره گیاهی: اسانس‌های گیاهی به عنوان عوامل موثری برای کنترل آفات در انبارداری شناخته می‌شوند. این مواد می‌توانند به کاهش آسیب‌های ناشی از آفات و بهبود شرایط نگهداری محصولات کمک کنند.
• کنترل بیولوژیک: کنترل بیولوژیک به استفاده از عوامل طبیعی برای مدیریت آفات و بیماری‌ها در انبارداری اشاره دارد. این روش به کاهش وابستگی به مواد شیمیایی و کاهش آسیب به محصولات کمک می‌کند. برای مثال استفاده از دو سویه مخمر۵۱ و ۵۲ ازSaccharomyces cerevisiae باعث کاهش شیوع بیماری کپک آبی سیب Penicillium expansum در انبار شد (غلام نژاد و همکاران، ۱۳۸۸). همچنین، Metschnikowia pulcherrima به کنترل بیماری کپک خاکستری و کپک آبی بعد از برداشت سیب کمک کرد (سیفی و همکاران، ۱۳۸۵). سویه‌های باکتریBacillus spp قادر به کنترل بیماری ناشی از Colletotrichum spp در میوه‌هایی مانند انبه و آووکادو هستند (Janisiewicz & Korsten, 2002).
• اتمسفر کنترل شده: اتمسفر کنترل شده با تنظیم دقیق مقادیر اکسیژن و دی‌اکسید کربن در محیط انبار، به تأخیر انداختن پیری و افزایش عمر انباری محصولات کمک می‌کند. دی‌اکسید کربن با غلظت ۱۰ تا ۱۵ درصد دارای خاصیت قارچ‌کشی است و از رشد و گسترش بیماری‌ها در انبار جلوگیری می‌کند. کاهش اکسیژن، میزان تنفس را کاهش داده و همچنین دی‌اکسید کربن با جلوگیری از اتصال اتیلن به گیرنده‌های آن، از سنتز اتیلن و در نتیجه آسیب به محصولات جلوگیری می‌کند.

منابع

ارژنگ مهر، ع و عاشری، ا. ع. (۱۳۹۱). انبارداری صحیح محصولات کشاورزی گامی در جهت توسعه اقتصاد جوامع روستایی. دومین همایش ملی تنوع زیستی و تاثیر آن بر کشاورزی و محیط زیست.

سیفی، ر. نحوی، ا و بلالی، غ. ر. (۱۳۸۵). بررسی فعالیت بیوکنترلی مخمر Metschenikowia pulcherrima جدا سازی شده از سطح میوه‌ها علیه بیماری‌های بعد از برداشت سیب.‎

غلام نژاد، ج و اعتباریان، ح. ر. (۱۳۸۸). کنترل بیولوژیکی دوجدایه مخمر ۵۲ و ۵۱ از Saccharomyces cerevisiae علیه بیماری کپک آبی سیب (Penicillium expansum) در جهت کاهش آلودگی زیست محیطی. دوازدهمین همایش ملی بهداشت محیط.

Janisiewicz, W. J., & Korsten, L. (2002). Biological control of postharvest diseases of fruits. Annual review of phytopathology, 40(1), 411-441.

Leverentz, B., Janisiewicz, W. J., Conway, W. S., Saftner, R. A., Fuchs, Y., Sams, C. E., & Camp, M. J. (2000). Combining yeasts or a bacterial biocontrol agent and heat treatment to reduce postharvest decay of ‘Gala’apples. Postharvest biology and technology, ۲۱(۱), ۸۷-۹۴.