مقدمه:
در پوسته زمین، ترکیبات منگنزدار از لحاظ فراوانی پس از آهن قرار دارند. مقدار کل این عنصر در خاک بین ۲۰ تا ۶۰۰۰ میلیگرم در کیلوگرم است. یون منگنز در خاک در سه حالت مختلف یافت میشود (Mn+۲، Mn+۳، Mn+۴) که از نظر تغذیه گیاه، یون دو ظرفیتی از بقیه با اهمیتتر است. مقدار کل منگنز و یا منگنز تبادلی در خاک با مقدار کل منگنز در مواد مادری تشکیل دهنده خاک همبستگی ندارد و این موضوع بیانگر تحرک نسبتاً خوب این عنصر در خاک است.
دی اکسید منگنز (MnO۲) پایدارترین اکسید منگنز در خاک است و با اسیدی شدن محلول خاک بر میزان حلالیت آن افزوده میشود. وجود آهک در خاک از جذب آن جلوگیری مینماید. کاهش مواد آلی در خاک نیز میتواند از جذب منگنز جلوگیری نماید. ترشحات ریشهها (ریزوسفر) باعث کاهش pH شده و در نتیجه جذب منگنز را تشدید مینماید (داشادی و بابایینژاد، ۱۳۹۶). در خاکهای مناطق خشک کمبود منگنز دیده میشود و در خاکهای اسیدی مسمومیت آن ایجاد اشکال مینماید (سیلسپور و نائینی، ۱۳۹۷). با وجود اینکه معمولاً آهن و منگنز در خاک به صورت اکسید میباشند اما زیادی یکی مانع جذب دیگری میگردد. منگنز در گیاه با آهن دارای اثر متقابل است و وجود مقادیر زیاد آن در خاک میتواند جذب و مصرف آهن توسط گیاه را تحت تأثیر قرار دهد. همین موضوع (کمبود تحمیلی آهن توسط منگنز) باعث تشدید مشکلات ناشی از سمیت منگنز در گیاه میشود (داشادی و بابایینژاد، ۱۳۹۶). حد بحرانی منگنز در خاک ۸ پیپیام و در برگ پسته ۵۰ پیپیام است (موسینژاد و همکاران، ۱۳۹۷).
نقش منگنز در گیاه
نقش عمده منگنز در گیاه، مشارکت در سیستمهای ترکیبی است. منگنز در تولید کلروفیل نقش اساسی داشته و متابولیسم ازت و واکنشهای آبی فتوسنتز نیز از منگنز تأثیر میپذیرند (سیلسپور و نائینی، ۱۳۹۸). بخش عمده منگنز در برگها و ساقه گیاهان وجود دارد ولی مقدار آن در دانه گیاهان ناچیز است. منگنز، بخشی از واکنشهای انتقال الکترون (اکسیداسیون- احیا) در کلروپلاست و سیستمهای جابجایی الکترونها را نیز به عهده دارد. در فرآیندهای آنزیمی، احیای نیترات، متابولیسم پروتئین و خنثیسازی رادیکالهای آزاد نیز نقش دارد همچنین سبب تسریع و بهبود جوانهزنی میشود. نقش دیگر منگنز که برای دانههای روغنی حائز اهمیت است شرکت داشتن این عنصر در تولید آنزیمهای آنتیاکسیدان است که جلوی فعالیت رادیکالهای آزاد را میگیرند و در نتیجه مانع تخریب و انهدام چربیهایی از جمله گلیکولیپیدها و اسیدهای چرب موجود در غشا میشوند. این عنصر همچنین در فعال کردن آنزیمهای مؤثر در تولید اسیدهای چرب تأثیر دارد؛ بنابراین گیاهانی که دارای کمبود منگنز هستند میزان چربی در دانه آنها پایین است. منگنز برای متابولیسم کربوهیدرات و نیتروژن ضروری است و سبب تسریع رسیدن میوه میشود (داشادی و بابایینژاد، ۱۳۹۶). نکته حائز اهمیت و قابل اشاره با نقش عنصر منگنز در گیاه پسته، تحقیقی است که نشان داده مهمترین عنصر غذایی که در تفاوت بین باغهایی با عملکرد بالا و باغها با عملکرد پائین ایفای نقش میکند عنصر منگنز میباشد (سیلسپور و نائینی، ۱۳۹۷).
علایم کمبود منگنز در گیاهان و پسته
گیاهان مختلف در مورد حساسیت به کمبود منگنز بسیار متفاوت هستند. به عنوان مثال گندم، سیبزمینی، سویا، یولاف، سورگوم، چغندرقند، لوبیا، نخودفرنگی، پیاز، اسفناج وکاهو و در بین درختان میوه مرکبات و هلو بیشترین حساسیت را نسبت به کمبود این عنصر از خود نشان می‌دهند. در مقابل، پنبه کمترین حساسیت را به کمبود منگنز دارا میباشد (داشادی و بابایینژاد، ۱۳۹۶). به علت تحرک کم منگنز در بافتهای گیاهی، علایم کمبود در بافتهای جوان مشاهده میشود. علایم کمبود شبیه علایم کمبود آهن است با این تفاوت که در کمبود منگنز قسمتی از حاشیه برگ سبز باقی میماند (اسماعیلپور و همکاران،۱۴۰۰). در غلات دانهریز کمبود منگنز با ظهور نقاط قهوهای رنگ روی حاشیه برگهای بالایی مشخص میشود. در مرکبات کلروز ناشی از کمبود منگنز به صورت رنگ سبز روشن در حاشیه برگهای جوان ظاهر شده و نواحی اطراف رگبرگها به رنگ سبز تیره باقی میماند. با شدیدتر شدن کمبود منگنز، این نواحی سبز کمرنگ روی سطح برگ گسترش مییابند رنگ آنها روشنتر شده و لکههای سفیدرنگی روی آنها دیده میشود (داشادی و بابایینژاد، ۱۳۹۶). وجود لکههای زرد و سبز کمرنگ در سطح پهنک عمدهترین علامت کمبود منگنز در پسته میباشد (حکمآبادی، ۱۳۹۵). در کمبود شدید منگنز در درختان پسته، تخریب ساختمان کلروپلاست صورت میگیرد و غلظت کلروپلاست کاهش مییابد و کلروز به صورت نقاط پراکنده در برگهای مسن دیده میشود. خالها بعداً نکروز و در برخی موارد سوراخ میشوند و برگهای جوان به رنگ سبز کمرنگ مشاهده میگردند. در پایان دوره رشد، قرمز بودن رگبرگهای اصلی و فرعی در برگهای جوان نیز مشاهده شده که با علایم سایر درختان متفاوت است. این قرمزی در نتیجه توسعه پیگمانهای قرمز و تجمع غلظتهای بالای هیدرات کربن در برگ در ارتباط با گیاهان خوشهای گزارش شده است (موسینژاد و همکاران، ۱۳۹۷).
کنترل کمبود منگنز در گیاهان
در تفسیر نتایج تجزیه خاک، برگ و تشخیص رفع کمبود احتمالی منگنز، علاوه بر حدود بحرانی آن در خاک و برگ، باید به pH خاک و اثرات متقابل آن با سایر عناصر غذایی توجه ویژه داشت. به عنوان مثال منگنز و آهن دارای اثرات متقابل میباشند و مقادیر زیاد منگنز، جذب و مصرف آهن گیاه را تحت تأثیر قرار میدهد. جهت رفع کمبود منگنز در درختان پسته، بسته به نظر و تشخیص کارشناسان مجرب میتوان از مصرف خاکی ۱۰۰-۵۰ گرم به ازای هر درخت به صورت چالکود در زمستان و در عمق تراکم ریشه از سولفات منگنز سود برد و در محلولپاشی، غلظت ۲-۱ در هزار در اردیبهشت ماه و بسته به شدت کمبود ۲ یا ۳ بار به فاصله ۳۰-۲۰ روز پیشنهاد میگردد (اسماعیلپور و همکاران، ۱۴۰۰).
- لذا با توجه به توضیحات بالا پیشنهاد میشود جهت رفع علایم کمبود منگنز و نیز کمبود سایر عناصر ریزمغذی (بسته به نوع کمبود و شدت آن) یکی از محصولات دفندر منگنز (حاوی منگنز وگوگرد کمپلکس با اسیدهای آلی)، اکوکوئل اف-ام-زد (حاوی اسیدآمینه، آهن، منگنز و روی) و اکوکوئل میکرومیکس (حاوی اسیدآمینه، آهن، منگنز، روی، مس، بر و مولیبدن) شرکت فیوچراکو اسپانیا را به صورت محلولپاشی در اردیبهشت ماه مصرف کنید. توضیح اینکه اسیدآمینه صد درصد گیاهی موجود در این محصولات، در جذب و کارآیی بیشتر محصول و کاهش انرژی مصرفی گیاه بسیار تأثیرگذار است.
- از ترکیب دفندر کمپلکس با کودهای حاوی فسفر خودداری کنید.
-
- کود دفندر منگنز
-
- کود اکوکوئل میکرومیکس
-
- کود اکوکوئل اف-ام-زد
-
منابع:
اسماعیلپور، ع.، امامی، س. ی.، بصیرت، م.، تاجآبادیپور، ع.، حسینیفرد، س. ج.، حقدل، م.، حکمآبادی، ح.، شاکر اردکانی، ا.، صداقت، ر.، صداقتی، ن.، علوی، س. ح.، محمدی، ا. ح. و هاشمی راد، ح. ۱۴۰۰. پسته ایران. انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی. چاپ اول. ۴۰۵ صفحه.
حکمآبادی، ح. ۱۳۹۵. محصول پسته (بیمه و جبران خسارت). انتشارات تحقیقات آموزش کشاورزی (تاک). چاپ اول. ۳۱۰ صفحه.
داشادی، م. و بابایینژاد ت. ۱۳۹۶. تغذیه گیاهان. انتشارات مرز دانش. چاپ اول. ۱۶۲ صفحه.
سیلسپور، م. و نائینی م. ۱۳۹۷. اصول و مبانی پرورش درختان پسته. انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی. چاپ اول. ۱۶۱ صفحه.
صداقتی، ن.، شیبانی تذرجی، ز.، تاجآبادیپور، ع.، حکمآبادی، ح.، حقدل، م. و عبداللهی عزتآبادی م. ۱۳۹۲. راهنمای تولید پسته، کاشت، داشت و برداشت. انتشارات تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی (تاک). چاپ سوم. ۵۶۳ صفحه.
موسینژاد، م.، نقوی، ه. و نقیبی، م. ن. ۱۳۹۷. راهنمای پرورش و تولید پسته با نگرش کاربردی. انتشارات مرز دانش. چاپ دوم. ۱۵۸ صفحه.