برای رفع شوری خاک چه کار کنم؟

خاکهای شور در کشاورزی

 خاکهای شور از نظر کشاورزی یعنی خاکهایی که دارای نمکهای محلول خنثی زیادی هستند که بر رشد گیاهان زراعی تأثیر منفی می‌گذارند. خاک‌های شور خاکهایی هستند که رسانایی الکتریکی(EC) عصاره اشباع آنها بیش از ۴ دسی زیمنس بر متر در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد دارند. نمک های محلول که معمولاً در اکثر خاکهای شور وجود دارند شامل کلریدها و سولفات های سدیم، کلسیم و منیزیم هستند. نیترات ها ممکن است به ندرت در مقادیر قابل توجهی وجود داشته باشند.  سدیم و کلرید تا حد زیادی غالب‌ترین یون‌های موثر بر شوری خاک هستند، به‌ویژه در خاک‌های بسیار شور، اگرچه کلسیم و منیزیم معمولاً به مقادیر کافی برای رفع نیازهای غذایی گیاهان وجود دارند. بسیاری از خاک های شور حاوی مقادیر قابل توجهی گچ(CaSO4+H2O) هستند. کربنات های محلول همیشه وجود ندارند. مقدار pH خمیر خاک اشباع شده همیشه کمتر از ۸.۲ و اغلب نزدیک به خنثی است. نمک های اضافی خاک رس را در حالت به هم چسبیده نگه می‌دارند به طوری که این خاک ها عموماً خواص فیزیکی خوبی دارند. این خاکها از نظر ساختار به طور کلی خوب هستند و ویژگی های خاکورزی و نفوذپذیری آنها حتی بهتر از خاک های غیر شور است. با این حال، هنگامی که با آب کم نمک شسته می‌شوند، برخی از خاک‌های شور تمایل به پراکندگی دارند و در نتیجه نفوذپذیری کمی نسبت به آب و هوا دارند، به‌ویژه زمانی که خاک‌ها رسی و سنگین هستند. شستشو همچنین ممکن است به دلیل کاهش غلظت نمک باعث افزایش جزئی در pH خاک شود، اما خاک‌های شور در صورت وجود سیستم زهکشی کافی، به ندرت در هنگام شستشو به شدت سدیمی می‌شوند.

تاثیرات شوری بر تولیدات کشاورزی

آب با فرآیندی به نام اسمز به ریشه های گیاه منتقل می‌شود که توسط سطح املاح موجود در آب خاک و آب موجود در گیاه کنترل می‌شود. اگر سطح املاح موجود در آب خاک خیلی زیاد باشد، ممکن است آب از ریشه گیاه به داخل خاک برگردد. این امر باعث کم آبی گیاه و کاهش عملکرد و یا حتی مرگ گیاه می‌شود. حتی اگر اثرات شوری آشکار نباشد ممکن است کاهش عملکرد محصول رخ دهد. تحمل به شوری یک محصول خاص به توانایی آن در استخراج آب از خاک های شور بستگی دارد. شوری با تداخل در جذب نیتروژن، کاهش رشد و توقف تولید مثل گیاه، بر تولید در محصولات، مراتع و درختان تأثیر می‌گذارد. برخی از یون ها (به ویژه کلرید) برای گیاهان سمی هستند و با افزایش غلظت این یون ها، گیاه مسموم شده و از بین می‌رود.

کلاس بندی خاکها از نظر شوری

شوری خاک بر چه عواملی تاثیر می‌گذارد؟

تاثیر شوری خاک بر کیفیت آب

مهم ترین تاثیر شوری، شور شدن رودخانه‌ها و تاثیر بر کیفیت آب شرب و آبیاری مزارع و باغات است که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی جدی برای جوامع روستایی و شهری به دنبال دارد. سطوح بالای نمک ممکن است بر طعم آب آشامیدنی تأثیر بگذارد. به ویژه کلرید آستانه طعم پایینی دارد. سطح سولفات سدیم و منیزیم در آب آشامیدنی ممکن است تاثیر بیماری زا(ملینی) ایجاد کند و مناسب بودن منبع آب را برای حیوانات استفاده کننده کاهش دهد.

تاثیر شوری خاک بر سلامت اکولوژیک رودها

نمک با موجودات زنده درون رودخانه (حیوانات و گیاهان) تعامل دارد و سلامت اکولوژیکی رودخانه ها را تغییر می‌دهد. بزرگترین تهدید برای تنوع زیستی ناشی از دست دادن زیستگاه است. مناطق ساحلی به ویژه در معرض خطر هستند زیرا در آن قسمت زیادی از آب های زیرزمینی شور به سطح رها می‌شوند. نمک ها همچنین به چسبندگی مواد ریز (مانند ذرات رس معلق) کمک می‌کنند و اجازه می‌دهند نور خورشید بیشتر به رودخانه ها نفوذ کند. در صورت وجود شرایط محیطی مناسب، ممکن است منجر به شکوفایی جلبک‌های مضر بیشتر شود.

تاثیر شوری خاک بر تنوع زیستی

بسیاری از پوشش‌های گیاهی طبیعی مناطق به دلیل نمک تخریب شده یا آسیب دیده‌اند. این امر باعث تغییرات عمده در چشم انداز و تنوع زیستی از جمله تخریب زیستگاه‌های طبیعی باقیمانده در بسیاری از مناطق کشاورزی و حیات وحش شده است.

تاثیر شوری خاک بر فرسایش خاک و سیل

شوری دیم با سایر مسائل تخریب خاک، از جمله فرسایش خاک، ارتباط نزدیکی دارد. شوری اغلب با رطوبت طولانی مدت و کمبود پوشش سطحی همراه است و بنابراین آسیب پذیری خاک را در برابر فرسایش افزایش می دهد.

سطح آب کم عمق می‌تواند خطر سیل را افزایش دهد. خاکها در شرایط شوری ظرفیت محدودی برای جذب بارندگی دارند و در نتیجه میزان رواناب افزایش می‌یابد. این می‌تواند منجر به آسیب به جاده ها، حصارها، سدها، زمین های کشاورزی و تالاب ها شود.

تاثیر شوری خاک بر آبیاری

تمام آب آبیاری حاوی مقداری املاح است که ممکن است پس از تبخیر روی سطح خاک یا روی برگ گیاهان باقی بماند. بنابراین، هر سیستم آبیاری این پتانسیل را دارد که مقدار بیشتری نمک را به خاک برساند. مشکلات ناشی از مسئله در محیط‌های خشک‌تر، جایی که نرخ تبخیر معمولاً بسیار زیاد است، بیشتر است. املاح در مناطق کم بارش کمتر از خاک شسته می‌شوند و بنابراین آب آبیاری بی کیفیت با مقادیر زیاد نمک تأثیر بیشتری بر خاک خواهد داشت. مقادیر بیش از حد آب مصرفی در آبیاری ممکن است از ناحیه ریشه عبور کند و به افزایش سطح آب کمک کند. نشت از کانال های آبیاری نیز ممکن است به افزایش سطح آب کمک کند. آب آبیاری سدیمی در مقایسه با نمک‌های کلسیم و منیزیم حاوی مقادیر زیادی نمک سدیم است. ممکن است منجر به پراکندگی خاک و در نتیجه آب بندی سطح خاک، پوسته شدن، فرسایش و تاثیر منفی بر جوانه زنی بذور شود.

مدیریت و کنترل شوری خاک

شستشوی نمک اضافی

میزان کاهش عملکرد محصول به عواملی مانند رشد محصول، محتوای نمک خاک، شرایط آب و هوایی بستگی دارد. در موارد شدید که غلظت نمک در ناحیه ریشه بسیار زیاد است، ممکن است به طور کامل از رشد محصول جلوگیری شود. برای بهبود رشد محصول در چنین خاک هایی، نمک های اضافی باید از ناحیه ریشه حذف شوند. اصطلاح احیای خاک های شور به روش های مورد استفاده برای حذف نمک های محلول از ناحیه ریشه اشاره دارد. روش‌هایی که معمولاً برای انجام این امر پیشنهاد می‌شوند عبارتند از:

• خراش دادن

 حذف املاح انباشته شده در سطح خاک به روش های مکانیکی موفقیت محدودی داشته است، اگرچه بسیاری از کشاورزان از این روش استفاده می‌کنند. اگرچه این روش ممکن است به طور موقت رشد محصول را بهبود بخشد، اما نمک ها در عمق خاک همچنان باقی می‌مانند.

• شستشوی سطحی

 شستن نمک های انباشته شده در سطح با شستشوی آب روی سطح، گاهی اوقات برای نمک زدایی خاک هایی که دارای پوسته نمک سطحی هستند، استفاده می‌شود. از آنجایی که مقدار نمک قابل شستشو از خاک نسبتاً کم است، این روش اهمیت عملی زیادی ندارد.

• آبشویی سنگین خاک

 این روش تا حد زیادی موثرترین روش برای حذف نمک از ناحیه اطراف ریشه خاک است. شستشو اغلب با انباشتن آب شیرین روی سطح خاک و اجازه نفوذ به آن انجام می‌شود. شستشو زمانی موثر است که آب شور حاصل از شستشو از طریق زهکش های زیرسطحی تخلیه شود که نمک‌های شسته شده را به خارج از منطقه تحت احیاء می‌برد. شستشو ترجیحا باید زمانی انجام شود که رطوبت خاک کم و سطح آب زیرزمینی عمیق باشد. شستشو در طول ماه های تابستان، به عنوان یک قاعده، کمتر موثر است، زیرا مقادیر زیادی آب در اثر تبخیر از بین می روند. با این حال، انتخاب واقعی به در دسترس بودن آب و سایر ملاحظات بستگی دارد. بهترین زمان برای آبشویی در پاییز و زمستان است.

• آبشویی با کودهای آلی کلسیمی

یکی از موثرترین روش‌ها در کاهش شوری خاک بخصوص در خاکهای شور-سدیمی استفاده از کودهای حاوی کلسیم است. کلسیم موجود در این کودها جایگزین یون سدیم موجود روی ذرات خاک شده و سدیم را از ذرات خاک خارج می‌کند. این کودها باید همراه آبیاری استفاده شوند و بعد از استفاده از این کودها آبیاری سنگین انجام شود تا سدیم و املاح مضر از نزدیک ریشه خارج شوند. از طرفی مواد آلی موجود در کود باعث بهبود فعالیت میکروارگانیسم ها و pH خاک می‌شود.

• استفاده از ترکیب ضد شوری معجزه آسای اکوسالت

اکوسالت یک ترکیب اصلاح کننده و برطرف کننده شوری ساخت کشور اسپانیا است و علاوه بر کلسیم گروه‌های کربوکسیل و هیدروکسیل دارد که به همراه کلسیم جایگزین سدیم محیط خاک می‌شود. این کود باعث رفع سریع شوری و افزایش فعالیت میکروارگانیسم های مفید خاک و بهبود جوانه زنی و رشد ریشه ها می‌شود.

منابع

SALINE SOILS AND THEIR MANAGEMENT- https://www.fao.org/3/x5871e/x5871e04.htm

https://www.qld.gov.au/environment/land/management/soil/salinity/impacts#:~:text=Salinity%20affects%20production%20in%20crops,plant%20is%20poisoned%20and%20dies.

Impacts of salinity –Environment, land and water